მესულთანეობა - ქართველ მთიელთა ტრადიცია, (ჩენელინგი) Options

[tikoroma]

აღმოსავლეთ საქართველოს მთიანეთში მიცვალებულის კულტის მსახურთა შორის არსებობდა განსაკუთრებული პირი, რომელსაც პირიქით ხევსურეთში "მესულთანე" ეწოდება, არხოტში - "მესულეთე", თუშეთში - "სულთანა". თუშ-ფშავ-ხევსურეთში ცნობილი იყო " სულის მკითხავის" სახელითაც.

მესულთანე აუცილებლად ქალი უნდა ყოფილიყო, ხევსურეთში 8-9 წლის ასაკზე პატარა არ შეიძლებოდა, ხოლო თუშეთში სულთანად 18-20 წლისანი ხდებოდნენ ხოლმე. "სულში წასვლა" სულთან ლაპარაკს ნიშნავს. სულისგან მესულთანე იტყობს სოფელში რაც ცუდი რამე მოხდება - სიკვდილი, ავადობა. თუმცა ზოგჯერ არ ამხელს ხოლმე ნანახს, რომ გავამხილო, სული გამიწყრებაო.

მესულთანედ პირს სულები ირჩევდნენ. იგი ავად ხდებოდა - ნერვიული ხასიათის დაავადება ემართებოდა, ხასიათი ეცვლებოდა, დანაღვლიანდებოდა, თავს იტკიებდა. იგი ხალხს თავს არიდებდა. როცა ძალიან ავად ხდებოდა, მარტო რჩებოდა სახლში, დაწვებოდა, გაშეშებული იწვა, თვალები დახუჭული ჰქონდა, დაძინებულივით იყო. მერე კი ლაპარაკს დაიწყებდა. სულში უფრო ღამე მიდიოდა, თუმცა დღისითაც იყო შესაძლებელი. ვის სულსაც ეკონტაქტებოდა, იმისი ხმით იწყებდა ლაპარაკს.

ხალხს სწამდა, რომ მიცვალებულები თვალ-ყურს ადევნებდნენ თავიანთ ნათესავებს, შეეძლოთ დახმარება. მათი გულის მოსაგებად ხალხს სურდა მათი სურვილების გაგება და დაკმაყოფილება. მესულთანე კი მათი შუამავალი იყო.

თუშეთში სულთან მოსაუბრე ვერ ხედავდა ვინ იყო მოსული, თვალებდახუჭული იწვა. თვითონ უნდა მიმხვდარიყო ვინ მოვიდა და ვისი ამბის გაგება აინტერესებდა.

ხევსურეთში სულთანობა ჭირისუფლის თანდასწრებით ხდებოდა. ტაბლის გარშემო სანთელს აანთებდა და ამბობდა: "საცა შენ ხარ (მიცვ.სახელი), შენ სადგომ-სამყოფოი ას, როგორც ჩვენს წინ ას ეს გამზადებული სუფრაი, სულსამც შენს მაეხმარების, თუ რა გაღონებს, ჩვენ ვერ ვიცოდეთ, გამოგვიცხადი, ათქმი შენს მეენეს, მესულთანეს". თუ არაყი ეჭირა, დალევდა, სანთელს სუფრას მიაკრავდა და დაჯდებოდა. მესულთანე ცოტა ხნის შემდეგ მთქნარებას იწყებდა, თან ანთებულ სანთელ უყურებდა, რომელიც ხელში ეჭირა. შემდეგ დაიწყებდა ცახცახს, ხელების სრესას, თავის ქნევას, ხელებს მუხლისთავებზე მოიხვევდა და დაიწყებდა მიცვალებულის ენით ლაპარაკს. მთხრობელთა გადმოცემით, ზუსტად იმ მიცვალებულის ხმით ლაპარაკობდა, რომლის პატრონიც იყო მოსული.

ზოგჯერ მას უძნელდებოდა ხოლმე სულთან დაკავშირება. ასეთ შემთხვევაში იტყოდნენ "ორი სული ერთმანეთს ეცილებისო, ორთავ უნდა საუბარიო". ამიტომ სახელს დასდებდნენ ჯერ პურს და მარილს. სულები ერთმანეთს შეეცვლებოდნენ: მესულთანეს ჯერ ერთი სული მოუიდოდა, მერე მეორე. ერთმანეთის მაგივრადაც ლაპარაკობდნენ. თუ პატარა იყო მიცვალებული, ან ლაპარაკი არ ეხერხებოდა,არ შეეძლო, მის მაგივრად სხვა იტყოდა.

ლიტ: დ. გიორგაძე. "მესულთანეობა"