აზიური სპილო (Elephas maximus) გვარი Elephas -ის ერთადერთი ცოცხალი წარმომადგენელია. ის გავრცელებულია სამხრეთ-აღმოსავლეთ აზიაში, ინდოეთიდან ბორნეომდე. მისი საცხოვრებელი ჰაბიტატი მოიცავს სავანას, ტროპიკულ მარად მწვანე ტყეებს, ნახევრად მწვანე ტყეებს, ფოთოლმცვენ ტყეებს, მეორეულ ტყეებსა და ბუჩქნარებს. მისთვის მთავარია სასმელად და საბანაოდ ყოველდღიურად აუცილებელი წყალი ჰქონდეს სიახლოვეს. ერთ ადგილას რამდენიმე დღეზე მეტს არ ჩერდება. მუდმივად გადაადგილდება, იკვებება დღეში 150 კგ-მდე მცენარეული საკვებით. ბალახისმჭამელობის გამო, მალე უცვდება კბილები, მაგრამ მისი კბილების განსაკუთრებული წყობა ზუსტად ამაზეა გათვლილი. ადამიანისგან განსხვავებით ინდურ სპილოებს, კბილების 6-7 რიგი აქვთ, როდესაც ცვდება წინა ნაწილი, უკანა მხარე ნელ-ნელა მოიწევს წინ და ანაცვლებს გაცვეთილს.
ადამიანების მსგავსად სპილოებიც უკბილოები იბადებიან, ჯერ სარძევე ეშვები ამოსდით, ცოტა ხანში იცვლიან მას და სამუდამო ეშვებით ეცვლებათ, რომელიც მთელი ცხოვრების მანძილზე ეზრდებათ. სპილო ეშვებს როგორც თავდაცვისა და თავდასხმის იარაღს ისე იყენებს. ასევე მათი მეშვეობით ხეებს აცლის ქერქს, თხრის ნიადაგს წყლის ძებნის დროს, გადააადგილებს საგნებს და ა.შ.
დაკვირვებებით ასევე დადასტურდა, რომ სპილოს სარკეში საკუთარი თავის ამოცნობა შეუძლია. მანამდე კი ითვლებოდა, რომ ეს უნარი მხოლოდ ადამიანს და დიდ, ადამინის მსგავს მაიმუნებს გააჩნდათ.
სპილოებს ასეთი გონებრივი შესაძლებლობაბის გამო საკმაოდ რთული სოციალური ქცევა ახასიათებთ, მათ რიგებში მატრიარქატია. მონათესავე მდედრები დაახლოებით 8-20 წევრისგან შემდგარ ჯგუფებს ქმნიან, რომლის წინამძღოლიც უხუცესი მდედრია და კორდინაციას უწევს შემადგენლობის მოძრაობას. ახალგაზრდა მდედრი სპილოები მიჰყვებიან დედებს ან უფროს დებს უკან, ხორთუმით კუდზე არიან ჩაბმულები და წყნარი მსვლელობით მიემართებიან საკვებისა თუ წყლის საძებნელად. მამაკაცები ჯოგებში მხოლოდ გამრავლების პერიოდში ერთიანდებიან. თვითონ მამრებიც აყალიბებენ გარკვეულ ჯგუფებს, თუმცა უმეტესობა მარტოხელა ცხოვრებას ეწევა.
მამრი მარტოხელა ცხოვრებას მაშინვე თავს ანებებს როდესაც მუსტი ეწყება, ტესტოსტერონის რაოდენობა 100-ჯერ აქვთ იმატებს, ამ პერიოდში წყვილი საფეთქლის ჯირკვილიდან გამოიყოფა შავი ფერის სეკრეტი, რომელიც შეიცავს ფერომონებს. გაავებულები დადიან და ეძებენ მდედრს, სანამ არ მიაგნებენ ესტრუსში მყოფ სპილოს. განაყოფიერების შემდეგ მდედრი 18-22 თვეში ერთს ან ტყუპ ნაშიერებს შობს. ახალდაბადებული დაახლოებით 100 კილოგრამია და დაბადებიდანვე მალევე დგება ფეხზე. დედის რძეს 3 წლამდე მიირთმევს მაგრამ ამავე დროს ბალახების ჭამასაც იწყებს, ხშირად დედის ექსკრემენტს ჭამს, რომელიც შეიცავს განსაკუთრებულ ბაქტერიებს და ეხმარება პატარებს ცელულოზას მონელებაში. სანამ მდედრი ნაშიერს უვლის, მას ესტრუსი არ ემართება. ასე რომ მომდევნო შვილს ის 4-5 წლის შემდეგ შობს. ორივე სქესი ზრდასრულ და სექსუალურად ჩამოყალიბებულ ასაკს 14 წლისას აღწევს. დაახლოებით 70 წელი ცოცოხლობენ.
სპილოებს ადამიანთა კულტურაში ყოველთვის დიდი ადგილი ეჭირათ. აზიურ ქვეყნებში და არა მარტო, სპილო გონიერ მმართველთა სიმბოლოდ მიიჩნევა და მითოლოგიაში მთავარი ადგილი უკავია. ინდურ მითოლოგიაში მთავარი, სწორედ თეთრი სპილო აირავატია, რომელიც ინდოელთა რწმენით იმ ოთხი სპილოდან ერთ-ერთია, რომელთაც მთელი დედამიწა ზურგით უკავია. იმ ქვეყნებში, სადაც ბუდიზმის მიმდევრები ცხოვრობენ, სპილო ყველაზე წმინდა ცხოველია, რადგან სწორედ თეთრმა სპილომ ამცნო ხალხს ბუდას მოვლინება ამქვეყნად. მიუხედავად ასეთი პოპულარობისა და ხალხის სიყვარულისა, მისი პოპულაცია ბოლო 60-75 წლის განმავლობაში 2-ჯერ შემცირდა. ამ სახეობისათვის ძირითადად პრობლემას ჰაბიტატის განადგურება წარმოადგენს. 2003 წლისთვის გარეული პოპულაცია 41000- 52 345 ინდივიდის ფარგლებში შეფასდა. აზიური სპილო შეტანილია IUCN -ის საერთაშორისო წითელ ნუსხაში, როგორც საფრთხის ქვეშ მყოფი სახეობა.
http://www.zoo.ge/index.php?filename=ge_10...mp;page=mammals